Yüksek Kolesterol ve Kalp Hastalığı: Nasıl Önlenir?

Yüksek Kolesterol ve Kalp Hastalığı Arasındaki Bağlantı

Kolesterol kanda bulunan mumsu, yağ benzeri bir maddedir. Vücudun sağlıklı hücreler üretebilmesi için kolesterole ihtiyacı vardır. Ancak yüksek kolesterol seviyeleri yarardan çok zarara yol açabilir. Yüksek kolesterol nedeniyle kan damarlarında yağ birikintileri oluşabilir. Bu birikim uzun vadede kalp sağlığını olumsuz etkileyebilir.

Kolesterolün kalp sağlığı üzerindeki etkilerini anlamak için iyi ve kötü kolesterolün arasındaki farkı da bilmek gerekir. Bu konuyu şu şekilde detaylandırabiliriz:

• LDL Kolesterol: Açılımı düşük yoğunluklu lipoprotein olan LDL kolesterol, genellikle kötü kolesterol olarak bilinir. Bunun nedeni kan damarlarında birikerek plak oluşumuna yol açmasıdır.
• HDL Kolesterol: Açılımı yüksek yoğunluklu lipoprotein olan HDL, iyi kolesterol olarak da adlandırılır. HDL kolesterol, LDL kolesterolün vücudun diğer bölgelerinden alınıp karaciğere taşınmasına yardımcı olur. Karaciğer de kötü kolesterolün vücuttan atılmasını sağlar.
• VLDL Kolesterol: Açılımı çok düşük yoğunluklu lipoprotein olan VLDL de kötü kolesterol grubunda yer alır. Bunun nedeni damarlarda birikerek plak oluşumuna yol açan trigliseridlerin taşınmasına yardımcı olmasıdır.

Yüksek kolesterol, kandaki LDL veya VLDL miktarının normal aralığın üzerine çıkmasıyla meydana gelir. Hiperlipidemi veya hiperkolesterolemi olarak da adlandırılan bu durum, kalp sağlığını olumsuz etkiler. Vücudun çalışması için lipit (yağ) seviyelerinin doğru miktarda olması büyük önem taşır. Çünkü vücudun çok fazla miktardaki lipidi kullanması mümkün değildir. Bu fazla lipit, kan damarlarında birikmeye başlar. Kandaki diğer maddelerle birleşen lipitler de plak birikintilerini oluşturur.

Yüksek kolesterol nedeniyle oluşan plak, zamanla atardamarların içinde büyüdükçe risk ortaya çıkar. Plaklar, kanın damarlardan geçişini engelleyecek kadar büyüdüğündeyse kalp krizi veya inme meydana gelebilir. Sertleşerek kopan plaklar, kan pıhtılarının oluşmasına ve felce yol açabilir. Kalp krizinde plakların damarları tıkaması sonucu kalp normal işlevlerini yerine getirebilmesi için gereksinim duyduğu besinden ve oksijenden mahrum kalır.

Yüksek kolesterolün tespit edilmesi için kan testleri yapılır. Lipit paneli adı verilen kan testi, kandaki kolesterol seviyelerinin ölçülmesi için kullanılır. Yüksek kolesterol seviyesi tespit edilirken kullanılan aralık bireyin yaşına, cinsiyetine ve kalp hastalığı geçmişine göre değerlendirilir.

Yüksek Kolesterolü Önlemenin Etkili Yolları

Yüksek kolesterolü ve kalp hastalıklarını önleme konusunda diyet, egzersiz ve bazı yaşam tarzı değişiklikleri büyük rol oynar. Özellikle kolesterol düşürücü diyet, düzenli egzersiz ve sağlıksız alışkanlıkları bırakmak bu konuda son derece etkilidir.

Kolesterol Seviyesini Düşüren Beslenme Alışkanlıkları

Yiyecekler kolesterol seviyelerini farklı şekillerde etkiler. Bazı yiyecekler sindirim sistemindeki kolesterolü ve öncüllerini bağlayıp onları kan dolaşımına girmeden vücuttan atan çözünebilir lif sağlar. Bazı yiyeceklerse LDL'yi doğrudan düşüren çoklu doymamış yağ asitleri bakımından zengindir.

Kolesterol seviyelerini düşürmek için tercih edilebilecek gıdalardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:

• Yulaf: Sağlıklı beslenme programlarında önemli bir yeri olan yulaf, lif içeriği sayesinde kolesterole bağlanarak kolesterolün vücuttan atılmasına yardımcı olabilir. 
• Patlıcan ve Bamya: Düşük kalorili olan patlıcan ve bamya aynı zamanda iyi birer çözünebilir lif kaynağıdır. 

• Kuru Yemişler: Badem, ceviz, fıstık gibi kuru yemişler sağlıklı yağlar bakımından zengindir. Ara öğünlerde kuru yemiş tüketerek LDL seviyelerinin düşmesine katkıda bulunmak mümkündür.
• Baklagiller: Bitkisel protein ve lif bakımından zengin olan mercimek ve fasulye gibi baklagiller kolesterol seviyelerinin iyileştirilmesine yardımcı olabilir. Kırmızı et yerine baklagiller bakımından zengin bir diyet programı hazırlamak, uzun vadede kalp sağlığının korunmasını sağlar.

Yapılan bazı araştırmalar doymuş yağ ve trans yağlar açısından zengin bir diyetin LDL kolesterol seviyelerinde artışa neden olduğuna işaret eder. Diyetteki doymuş ve trans yağ alımını kısıtlamak için oda ısısında katı hâlde bulunan margarin gibi yağların tüketimini kısıtlamak, peynir ve süt gibi ürünlerinse tüketim miktarına dikkat etmek faydalı olabilir. Süt ürünlerinde az yağlı olan alternatiflere yönelmek de faydalıdır. Trans yağlarsa genellikle hazır gıdalarda ve derin yağda kızartılan yiyeceklerde bulunur.

Omega 3 yağ asitleri de kandaki trigliserid seviyelerini önemli ölçüde azaltabilir ve HDL kolesterolde hafif bir iyileşme sağlayabilir. Ancak LDL seviyelerinde de bir artış gözlemlenebilir. 

Düzenli Egzersizin Rolü

Egzersiz ve kalp sağlığı yakından ilişkilidir. Kardiyo veya aerobik egzersizler olarak da adlandırılan kardiyovasküler egzersizler, kalp atışını ve nefes alma hızını artıran fiziksel aktivitelerdir. Bu aktiviteler arasında tempolu yürüyüş, yüzme ve koşu yer alır. Kilo vermeye yardımcı olan kardiyovasküler egzersizler aynı zamanda kalp sağlığını da destekleyebilir.

Hipertansiyon, kalp damarlarını zayıflatarak kalp hastalığı riskini artırır. Aerobik egzersiz yüksek tansiyonu düşürerek kalp sağlığına fayda sağlar. Ayrıca aerobik egzersiz; toplam kolesterolde, LDL kolesterolde ve trigliseritlerde azalma sağlayıp HDL kolesterolü artırabilir.

Günde 30 dakika kardiyo yapmak; kalp hastalığı, diyabet, hipertansiyon ve yüksek kolesterol riskini azaltmak için önerilen minimum düzeydir. Her gün 30 dakika spor yapmakta zorlanan bireylerse gün içinde 10 dakikalık tempolu yürüyüşler yapabilirler.

Sağlıklı Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Kolesterol hakkında doğru bilinen yanlışlar arasında yüksek kolesterolün düşürülmesinde uygulanacak yöntemlerin sınırlı sanılması bulunur. Beslenme ve sporun yanı sıra yaşam tarzı değişiklikleri de kolesterol seviyelerinin iyileştirilmesine katkıda bulunur. Sigara, LDL kolesterolü yükseltirken HDL kolesterol seviyelerini düşürerek damarların tıkanmasına ve kardiyovasküler hastalıklara yol açabilir. Bu riski ortadan kaldırmak için sigarayı bırakmak büyük önem taşır.

Kolesterolü yükselten nedenler arasında alkol de yer alır. Alkol vücuda girdikten sonra parçalanır ve karaciğerde trigliseride ve kolesterole dönüştürülür. Yani alkol tüketimi kandaki trigliseridi ve kolesterolü yükseltebilir. Bu döngüyü kırmak için alkol tüketimini de mümkün olduğunca sınırlamak gerekir.

Stres de vücutta HDL kolesterol seviyelerini düşüren iltihaplanmayı tetikler. Bu riski ortadan kaldırmak için stres yönetiminde özel metotlar uygulamak gerekir. Özellikle sakinleştiren aktiviteler yapmak, rahatlatıcı müzikler dinlemek ya da terapi almak faydalı olabilir. Düzenli ve kaliteli uyku da kolesterol seviyelerini iyileştirmeye yardımcı olabilecek faktörlerden biridir. Çok az uyumak kandaki kolesterol seviyelerini olumsuz etkileyebileceğinden her gün aynı saatte uyuyup uyanmak ve yeterli uyku önemlidir.

Yüksek Kolesterol İçin Tıbbi Tedavi Seçenekleri

Yüksek kolesterolün kontrol edilmesinde kullanılan birçok tıbbi tedavi seçeneği mevcuttur.

Statinler ve Diğer Kolesterol Düşürücü İlaçlar

Yüksek kolesterolün tedavisinde sıklıkla kullanılan statin ilaçlar karaciğerin, kolesterol üretiminde önemli bir rol oynayan HMG-CoA redüktaz enzimine sahip olmasını engeller. Karaciğerde üretilen kolesterol miktarı azalınca kandaki LDL kolesterol seviyeleri de düşer. Bu ilaçlar statinler trigliserid seviyelerini de azaltabilir ve HDL kolesterolü artırabilir. Böylece iyi kolesterol olan HDL kötü kolesterolü karaciğere geri getirerek lipit düzeylerini iyileştirebilir.

Çoğu ilaç gibi statinlerin de bazı yan etkileri olabilir. Bunlar arasında baş ağrısı, mide bulantısı, baş dönmesi, ishal, kabızlık, eklem veya kas ağrıları, kafa karışıklığı ve hafıza kaybı yer alır. Ayrıca statinler böbreklere ve karaciğere zarar verebilir, kas yıkımına yol açabilir ve kan şekeri seviyelerinin yükselmesine neden olabilir. 

Kolesterol seviyelerini düşürmek için kullanılabilecek başka ilaçlar da mevcuttur. Bu ilaçların içeriklerinde fibratlar, sitrat liyaz inhibitörleri, safra asidi bağlayıcı reçineler, PCSK9 inhibitörleri ve nikotinik asit tercih edilir. Nikotinik asit özellikle HDL düşükken ve hem LDL hem trigliserid yüksekken tercih edilir. İlaç seçimi kolesterol seviyeleri, diğer sağlık sorunları ve kullanılması gereken başka ilaçların varlığına bağlı olarak değişiklik gösterebilir.

Yüksek Kolesterolde Takip ve Düzenli Kontroller

Yüksek kolesterolü olduğu tespit edilen bireylerin düzenli takip altında olmaları gerekir. Doktorun belirlediği periyotlarda muayene olmak ve kan testi yaptırmak büyük önem taşır. Kan testinde LDL ve HDL kolesterolün yanı sıra çoğunlukla trigliserid taşıyan VLDL değerlerine de bakılır. Düzenli takipte kandaki ufak kolesterol seviyeleri dahi tespit edilerek zamanında önlem almak ve kalp damar hastalıklarını önlemek mümkün hâle gelebilir. Ayrıca kolesterol seviyeleri normal olan sağlıklı bireylerin de her 5 yılda bir yapılan kan testiyle takip altında olmaları tavsiye edilir.

Tedavi planlamasını yapan doktor genellikle ilaç tedavisinin yanı sıra egzersiz ve beslenme düzenlenmesi gibi yaşam tarzı değişikliklerini de tavsiye eder. Ayrıca diyabet ve yüksek tansiyon gibi diğer sağlık sorunları da tedavinin planlanmasını etkileyen faktörler arasında yer alır.

Kalp Hastalığını Önlemek İçin Risk Faktörlerini Azaltma

Yüksek kolesterol ve kalp hastalığı risk faktörlerini azaltmak için birçok yöntem uygulanabilir. Bunları şu şekilde detaylandırabiliriz:

Aile Geçmişi ve Genetik Faktörler

Her 250 kişiden yaklaşık birinde, kalıtsal bir durum olan ailevi hiperkolesterolemi (FH) vardır. Bu durum, kolesterol seviyelerinin doğumdan itibaren normalden yüksek olmasına neden olur. Anormal bir genden kaynaklanan ailevi hiperkolesterolemi, bireyleri erken yaşta kalp hastalığı riskiyle karşı karşıya getirir.

Genetik kolesterol hastalığına karşı alınabilecek önlemler arasında erken yaşta kalple ilgili değerlerin kontrol edilmesi ve düzenli takip yer alır. Ayrıca kan şekerinin ve tansiyonun kontrol altında tutulması, damarlara zarar veren ve kalp hastalığı riskini artıran diğer faktörlerin kontrol altına alınmasına da yardımcı olur. Düzenli olarak kontrole gitmek, reçete edilen ilaçları kullanmak ve gerekli yaşam tarzı değişikliklerini uygulamak genetik kalp hastalığının yönetilmesinde etkilidir.

Yüksek Tansiyonun ve Diyabetin Kontrolü

Hücrelerin insülin hormonunu gerektiği gibi kullanamamasından ötürü kandaki glikozun hücrelere alınamamasına ve dolayısıyla kronik kan şekeri yüksekliğine yol açan diyabet, kalp ve damar sağlığını olumsuz etkiler. Kronikleşen yüksek kan şekeri seviyeleri de zaman içerisinde kan damarlarına zarar verir. Zarar gören kan damarlarında yağ birikme olasılığı artar. Yağ birikintileri damarları tıkayarak kalp krizinden inmeye kadar değişen ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu riski ortadan kaldırmak için kan şekerinin belirli bir aralıkta tutulması oldukça önemlidir.

Diyabet hastası çoğu bireyde yüksek tansiyon sorunu da olabilir. Kronik yüksek kan şekeri seviyeleri kan damarlarına zarar vererek yüksek tansiyona yol açabilir. Yüksek tansiyon insülinin düzgün çalışmasını önleyerek daha yüksek kan şekeri seviyelerine neden olur. Ayrıca kronik yüksek tansiyon kalbe baskı yapar ve kalbin kan pompalamasını zorlaştırır. Tansiyonu ve kan şekerini kontrol altında tutmak risk faktörlerinin yönetilmesine yardımcı olur, kalp hastalıklarına karşı koruma sağlar.

Fazla Kilo ve Obezite Yönetimi

Obezite, kalp hastalığı riskini artıran faktörler arasındadır. Öncelikle kandaki kolesterol seviyelerini değiştirebilir. Kötü kolesterol ve trigliserid seviyelerinde artışa iyi kolesteroldeyse düşüşe yol açabilir. Ayrıca obez bireylerin vücutları, oksijen ve besin sağlamak için daha fazla kana ihtiyaçları olduğundan kan basıncında artışa da neden olur. Obez bireylerde diyabetin ortaya çıkma olasılığı da diğer bireylere kıyasla daha yüksektir.

Kilo vermek, obeziteyle ilgili kalp hastalığı riskinin azaltılmasına yardımcı olur. Obez bireylerin sağlıklı olmak için yapmaları gerekenler arasında egzersiz programına uymak, besleyici ve dengeli bir diyet uygulamak yer alır. Sağlıklı BMI, yani vücut kitle indeksi 20 ila 25 arasındadır.

Sıkça Sorulan Sorular

Yüksek kolesterol nasıl anlaşılır?

Yüksek kolesterol kan testiyle anlaşılır. Bu testte LDL, HDL ve VLDL başta olmak üzere kandaki çeşitli kolesterol türleri ölçülür.

Kalp hastalığı riskini azaltmak için en iyi diyet nedir?

Kalp hastalığı riskini azaltmak için uygulanabilecek diyet kan şekeri seviyelerini dengeleyen baklagiller, kompleks karbonhidratlar ve balıklar bakımından zengin bir beslenme programıdır.

Egzersiz yapmadan kolesterol düşürülebilir mi?

Egzersiz kolesterolün düşürülmesine katkıda bulunur. Egzersizin dışında dengeli beslenme ve doktor tarafından önerilen ilaçların kullanımı da kolesterol seviyelerini düşürme konusunda etkilidir.